ÖNSÖZ

Gagouz dili blog'una HOŞ GELDINIZ!

Bu site okul hem universite üüredicilerinä, üürencilerä, studentlerä deyni kuruldu. Umut ederim, ki verili informaţia faydalı olur.

среда, 16 марта 2016 г.


ADLIK
Definiţia. Kendi başına diyişilän söz payına, obyektleri, natura fenomennerini, insanın iç duygularını adlayan, soruşlara Kim? Ne? cuvap edän ADLIK deniler.


Adlıkların klasifikaţiası
1. Strukturaya  görä:
Sadä: tefter, insan, kiyat, ot;
- Katlı: kızkardaş, ilkyaz; Kara deniz, Karpat bayırları; Kelcä-Külcä, Biyaz-Arap;
- Adlıklı lokuţialar (Laflar grupudur, angıları birliktä bir adlığın mânasını vererlär). Adlıklı lokuţialar taa sık işlikli lokuţiadan kurulărlar:  aklına getirmek, esaba almak(lar)
2. Mânanın naturasına görä:
- Öz (öz adlıkları türlü obyektleri, fenomenneri adlăr, angıları unik, individual obyektleri gösterer. Büyük literaylan yazılărlar). Öz adlıkları gösterer:
a) insan adlarını: Nikolay Arabacı, Dionis Tanasoglu, Nikolay Baboglu, Mihay Eminescu;
b) kasabaların hem küylerin adları (toponimik): Beşalma, Kıpçak, Kiev, Kişinău, Moskova;
c)  okeannarın, derelerin, göllerin adları: Kara deniz, Prut, Ak deniz, Poyrazdakı Buzlu okean;
ç) bayırların adları: Karpat bayırları, Ural bayırları;
d) kontinentlerin adları: Europa, Afrika, Asia, Australia;
e) devletlerin adları: Moldova, Rusia, Amerika, Ukraina;
f) fabrikaların, zavodların adları; „Bukuria”, „Topaz”, „Tigina” ;
g) kiyatların, gazetaların, dergilerin adları: roman  „Uzun Kervan”, şiir toplumu „Akar Yıldız”, dergi „Sabaa Yıldızı”, gazeta „Ana Sözü”.
- Adetcä (adetçä adlıklar türlü obyektleri genel bakımından adlăr). Adetçä adlıklar küçük literaylan yazılăr. Adetçä adlıkları gösterer:
a) hayvan adları: beygir, köpek, maymun, aslan;
b) kuş adları: papagal, kaz, tauk;
c) aaçlar, otlar: meşä, armut aacı, biyaz kavak, pelin otu, susay, kuzu kulağı;
ç) çiçeklär: gül, feslen, papatya;
d) hafta günneri: pazar, pazertesi, çarşamba;
e) yıl zamannarı, ayllar: kış, yaz, ceviz ayı, orak ayı;
f) zanaatlar: üüredici, medik, injiner;
g) okul obyektleri: yazal, kalem, tefter;
h) diyilmäz (abstrakt) işlär: akıl, fikir, duygu, kahır, sevda h.b.
3. Cannı hem cansız adlıklar:
- cannı: yazıcı, resimci, üürenci; kedi, at, köpek; guguş, tarla kuşu, kırlangaç h.b.;
- cansız: tefter, masa, ekmek, yazal, gözlük h.b.

Katlı adlıkların ortografiası
Birerdä
1.Katlı adlıklar, angıları bellilikçi laf birleşmelerindän kuruludur hem bir mâna göstererlär: kızkardaş, günbatısı, içgüvelik, kabakulak (hastalık), ilkyaz, sütläş (sütlü aş (emek)), gündöndü, sivrisinek, üzbaşı, aslanaazı (çiçek), gözkapağı, ayakkabı, kırkayak, dişeti, akceer (akciğer), biyazceer (biyazciğer), akıldişi, akkavak, hastaevi, aşevi, belkemiyi, canevi, altyazı, başparmak, çalıkuşu, karacendem, aksakal, karasarılık (hastalık), karasu (göz hastalığı, katarakt), karadamar, karafatma (kara sırtlı bir soy böcek), karayaa (petrol), gülfatma, daakeçisi, kafatası, düzyazı, gökbilim (astronomia), gözakı, gözkapağı, gözaltı, önsöz, işbirliyi, karabiber, kireçtaşı, köpekbalığı, köpeküzümü, basımevi, yabandomuzu, karasevda, gökkuşağı, delikannı, eraltı, akılagetirmeklär h.b.

2.Kimi hafta günnerinin adları. Katlı adlığın  bir payı kendi başına fonetik kullanılamaz.
pazartesi, cumartesi;

3.Toponimik adları: Beşgöz, Beşalma
Not!  Alma laflar nicä: autogara, aeroport (aerogara), monolog, agrotehnika, telefon, telegraf h.b. katlı adlıklar sayılmaz. Bu lafların strukturasına latin hem grek dilindän gelän pseudoprefix´lär (onnara taa afixoid da söylener) [auto-, aero-, mono-, agro-, tele-] girer. Pseudoprefix strukturalı lafları kimär kerä katlı adlıklarlan karıştırărlar.

            Ayırı
1.Izafet konstrukţiaları, angıları bir mâna vererlär.
demir yol, kadifä fistan, altın küpä, tafta masa, gümüş bilezik; çay otu, uşak başçası, çiçek başçası,  uyku yılacı, Gagouz dili, süüt aacı, uşak oyunu;
2.Iki laftan kurulu astronomik terminneri: Saman Yolu, Kervan Yıldızı, Büyük Ayı, Küçük Ayı;
3. Katlı jeografik terminneri: Kara deniz, Ak deniz, Karpat bayırları, Varna koltuğu, Poyrazdakı Buzlu okean, Altay bayırları;
4.Ayozlu adlar, angıların strukturasında laflar Ay hem Sveti var: Ay Petri, Ay Vasili, Ay Yordan, Sveti Ivan;
5. Devletlerin, bölgelerin ofiţial adları, organnarın, devlet kuruluşlarının ofiţial adları: Gagouz Yeri (Bölgesi), Birleşik Amerika Devletleri, Birleşik Arap Emiratları, Hong Kong, Güney Afrika, Moldova Respublikanın Üüretim hem Gençlik Bakannığı, Komrat Devlet Üniversitesi, Ekonomika Fakültesi, Kişinău Devlet Pedagojik Üniversitesi, Filoloji Fakültesi, Türkiye Büyükelçiliyi.

Çizi aşırı
1.Çiftli hem bir mâna açıklayan laf birleşmeleri: ana-boba, karı-koca,  aaret-ana
2. Çift sinonim ya da antonim idiomatik lafları: çaarış-baarış, kurt-kuş, yaamur-çamur, bayır-çayır, bayır-tepä;
3.Katlı mitolojik hem masaldan personajların adları: Kelcä-Külcä, Cadı-Babusu, Dünya-Güzeli, Topal-Şeytan, Suuk-Ana, Kara-Arap, Cuma-Babusu;

4.Katlı toponimik adları: Çadır-Lunga, Çukur-Mincir, Satılık-Hacı.

При копировании статьи ссылка на оригинал обязательна!

0 коммент.:

Отправить комментарий

Следующее Предыдущее Главная страница

Blogger Template by Blogcrowds